30 oktober 2024
Dit is een vervolg op een eerder verschenen nieuwsartikel, lees hier deel 1.
In ons vorige nieuwsartikel werd aandacht besteed aan de herontdekking van de verloren negende urn uit de collectie van motoragent Herman Peeters. De negende urn bevatte crematieresten. De resten zijn inmiddels onderzocht en hoewel het benodigde botmateriaal voor isotopenonderzoek ontbrak, was het wel mogelijk om een geslacht en leeftijd vast te stellen van één individu. Daarnaast bevatte de crematieresten ook nog een verrassing.
Eerst het aardewerk van de urn zelf, zoals te zien op zowel de foto als de 3D scan. De urn, die is vervaardigd op een draaischijf, laat een knik zien in het midden, zogenaamd knikwandaardewerk. Dit is een typisch vroegmiddeleeuwse urn, en deze specifieke variant kan worden gedateerd op ongeveer 600-675 AD. Wat verder opvalt is het schroeflijnmotief met halve cirkels op de bovenste helft van de urn.
Uit het onderzoek van de crematieresten blijkt dat het om een vrouw gaat van 20 tot 30 jaar oud. Een verrassing was de vondst van één varkensbot in de crematieresten, een sprongbeen/talus. Ook wel bekend als bikkel, verbonden aan het bikkelspel, daarover later meer.
Het varkensbotje vertoont, net zoals de crematieresten van de vrouw, vergevorderde sporen van vebranding. Het is dus mogelijk dat er een varken is geofferd bij het crematieritueel van de jonge vrouw, maar wat betekent dit eigenlijk in een vroegmiddeleeuwse context? En waarom werd specifiek dat ene botje, de bikkel, uit de resten van het varken gehaald?
Na de val van het Romeinse rijk krijgen Germaanse en Scandinavische stammen vrij spel in West-Europa. Hoewel de Romeinse cultuur niet overal volledig verloren gaat, is er in veel gebieden wel degelijk een flinke verandering in cultuur te zien, zo ook in grote delen van het latere Nederland. In dit gebied ontstaat de vroegmiddeleeuwse Friese cultuur, maar in de archeologie is tegenwoordig ook veel aandacht voor de zogenaamde Noordzeecultuur. Dit komt door de grote homogeniteit van vondsten rond het hele Noordzeegebied in deze periode.
In deze prechristelijke Germaanse cultuur is een zwijn of varken een terugkerend motief van krijgers in deze periode. Het is bijvoorbeeld te vinden op helmen uit die periode, zoals die van Benty Grange in het Engelse Peak District. Een wild zwijn is een erg taai, woest en moedig dier. Niet alleen zijn deze eigenschappen belangrijk, uit historische bronnen lijkt het zwijn ook een magische en mythische betekenis te hebben. Zo wordt in Beowulf beschreven dat zwijnen een magische bescherming bieden voor de drager.
Naast deze betekenis van zwijnen voor krijgers lijkt er een betekenis te zijn van het specifieke botje zelf, de bikkel. Een bikkel wordt namelijk vaker gevonden in crematie urnen uit de vroege middeleeuwen. De bikkel specifiek wordt al zeker sinds de klassieke oudheid gebruikt voor het voorspellen van de toekomst. Zo is te zien op onderstaande schets uit de klassieke oudheid dat een aantal vrouwen met de bikkels speelt, het ´bikkelspel´. Dit spel werd in Nederland nog gespeeld tot ver in de 20ste eeuw en is eeuwenoud. Voor kinderen is het een leuk spelletje om de bikkels op te gooien en te vangen met de bovenkant van de hand, maar voor bovenstaande vrouwen had het ook te maken met de toekomst voorspellen. Zo worden deze botjes in grote getallen gevonden bij tempels en andere rituele plekken in de klassieke oudheid.
Dat de toekomst voorspellen bij crematierituelen in de vroege middeleeuwen ook belangrijk was is zeker mogelijk, zo is er in hetzelfde grafveld op Solleveld een andere urn gevonden met een spinklosje. Dit is een traditie van eveneens de Romeinen en wordt gezien als verwijzing naar de Fates. Drie mythische zussen die het lot bepalen door middel van het weven (van verleden, heden en toekomst). In de Germaanse mythologie bestaat dit ook, maar dan met de naam van Norns of Wyrds, de oorsprong van de drie heksen uit bijvoorbeeld Macbeth. Dat Romeinse begrafenisrituelen ook in de vroege middeleeuwen worden doorgezet door ´Germanen´ is bekend uit het vroegmiddeleeuwse grafveld van Rhenen.
Al deze aspecten vormen een interpretatie van de vroegmiddeleeuwse betekenis van de varkensbikkel in de crematieresten van de jonge vrouw. De exacte oorsprong van de vrouw zal onbekend blijven, maar de bikkel geeft wel een indruk van de cultuur in de vroege middeleeuwen.
Interessant onderwerp? Haagse Oudheidkundige Publicatie 10 over Solleveld is te downloaden onder publicaties.